✒مهدی دهقانی
کشتی یکی از با سابقه‌ترین رشته‌های ورزشی است. کشتی گرفتن از دوران ظهور انسانهای اولیه انجام گرفت. انسانهای اولیه که فاقد هرگونه اسلحه بودند برای دفاع از خود با حیوانات یا انسانهای دیگر گلاویز می‌شدند. به تدریج آنها پی بردند که برای نیرومند ساختن خود باید با افراد دیگر زورآزمایی کنند. بنابراین بخشی از اوقات فراغت آنها با کشتی گرفتن سپری می‌شد. با پدید آمدن تمدن بشری در بین‌النهرین، مصر، چین و هند، کشتی گرفتن، مقررات تازه‌ای یافت. کتیبه‌ها و آثاری که از دوران باستان کشف شده نشان می‌دهد که کشتی در میان مصری‌ها و آشوری‌ها رواج داشته است. در کتیبه‌هایی که از دهکده‌ای به نام «بنی حسن» در مصر به دست آمده است، نقاشی‌هایی وجود دارد که حالات مختلف کشتی گرفتن را نشان می‌دهد. ورزش کشتی میان یونانیان که به نیرومند شدن جوانان خود توجه خاصی داشتند بیشتر رواج پیدا کرد. مشهورترین قهرمان کشتی یونان باستان پهلوانی به نام «میلو» بود.
مردم یونان هنوز به او افتخار می‌کنند. کشتی مبارزه ورزشکارانه‌ای است که در آن کشتی‌گیر ضمن زورآزمایی با حریف می‌کوشد هر دو شانه او را به مدت یک ثانیه روی تشک میخکوب کند. پیدایش ورزش کشتی را به (( تئو سیوس)) پادشاه آتن و قهرمان (( آتیکا)) و پسر او ((اوژیوس)) نسبت داده اند و به این ترتیب یکی از قدیمی ترین ورزشها به شمار می رود. کتیبه های دهکده بنی حسن در مصر نشان می دهد که این ورزش در پنج هزار سال پیش در مصر متداول بوده است . این ورزش جزئی از ورزشهای پنجگانه پنتاتلون می باشد و در المپیاد قدیم روم انجام می شده است .
بطوری که در کتابها دیده می شود کشتی در سال 1222 در انگلستان تمرین می شده لکن تاریخ دقیق برگزاری و انجام مسابقات در این کشور سال 1520 میلادی می باشد. در این سال (( هانری هشتم )) در یک مسابقه کشتی در مقابل (( فرانسیس اول )) پادشاه فرانسه قرار گرفت و مغلوب وی شد. قوانین اولیه این ورزش به روش (( کامبراندووست مورلند )) بوده که بر طبق آن دستها به اطراف بدن زده می شد و کشتی گیری که هر قسمت از بدن غیر از پاهایش با زمین برخورد کند بازنده ومحسوب می شد. کشتی ورزشی است که شاید به درازای تاریخ قدمت داشته و بخصوص که در تاریخ ایران با یکی از سنن قدیم یعنی آئین کشتی بستن پیوند می یابد این قرابت از آنجاست که نام کشتی از نام کمربند مخصوص زردشتیان می آید که اصل آن در زبان پهلوی (( کستیک )) و در زبان فارسی دری کشتی بوده است.
ورزش کشتی یکی از باسابقه ترین رشته های ورزشی است که در نزد ملل گیتی از دوران باستان به شکل های مختلف برگزار می شده و تقریباً در هیچ ایل و قبیله و روستا و شهری نیست که این ورزش برای مردم آشنا نباشد . با اطمینان می توان گفت که زور آزمایی و کشتی گرفتن از دورانهای نخستین ظهور انسان بر روی کره زمین مورد توجه بوده و در اوغات فراقت یا در جنگها و نزاعها به شکلی طبیعی و غریزی اجرا می شده است . انسان شاید نخستین درس راه و رسم کشتی گرفتن و زورآزمایی کردن را از حیوانات آموخته باشد . وقتی انسان نخستین دریافت که به کمک قدرت بدنی و زوربازوی خود میتواند بهتر بر حریفان و حیوانات مهاجم چیره شود بیشتر به اهمیت کشتی پی برد . بنابراین بخشی از اوغات فراغت انسانهای اولیه با کشتی گرفتن سپری می شد تا مهارت و آمادگی لازم را در این فن پیدا کنند و در وقت نیاز بکار ببرند .
از بین النهرین و مصر فنون کشتی به مناطق دور و نزدیک آسیا و روم و یونان راه پیدا کرد و در هر جا گسترش و تکامل بیشتری یافت . مربیان کشتی در یونان باستان مراحل اجرای هر فن کشتی را به صورت چند نقاشی در حالات مختلف بر روی صفحات کاغذ پاپیروس نقاشی می کردند و به کمک آنها شاگردان خود را تعلیم می دادند . با رواج کشتی در یونان مسابقات مربوط به آن نیز از سال 704 قبل از میلاد به مواد پنجگانه بازیهای المپیک باستان افزوده شد . مسابقات پنجگانه در بازیهای المپیک یونان باستان که پنتاتلون گفته می شد عبارت بود از دویدن – پریدن – پرتاب نیزه – پرتاب دیسک و کشتی گرفتن . قوانین اولیه کشتی در یونان باستان چنین بود که هر کسی سه بار زمین بخورد مغلوب به حساب می آید . ولی در بیشتر کشتیهای باستانی رسم بر این بود که اگر هر قسمت از بدن البته به جز کف پاها با زمین تماس پیدا کند آن کشتی گیر بازنده اعلام شود . از مشهورترین پهلوانان و کشتی گیران یونان در قرن ششم پیش از میلاد پهلوانی بود به نام میلو از اهالی کروتون . در 6 دوره پیاپی از بازیهای المپیک به مقام قهرمانی رسید و در 32 مسابقه بزرگ پهلوانی هم حریفان خود را شکست داد تا بلند آوازه ترین کشتی گیر زمان خود باشد .
در قاره پهناور آسیا ورزش کشتی در میان قبایل و ایلات و عشایر همواره رایج بوده و محبوبیت بسیار داشته است اما رواج این ورزش در مغولستان – ژاپن – ایران و هندوستان بیشتر از دیگر مناطق آسیا بوده و هنوز هم هست . کشتی در ایران در ایران قدیم کشتی گرفتن و زور آزمایی کردن اهمیت بسیار داشته است و این ورزش در زندگی و سنتهای ما ایرانیان به قدری ریشه دوانده که تبدیل به یک ورزش ملی شده است . درباره کلمه کشتی باید گفت که زرتشتیان و پارسیان باستان هنگام غروب آفتاب بندی به کمر خود می بستند و در برابر کانون آتش به دعا خواندن می پرداختند . آن کمربند کستی نامیده می شد و کشتی گرفتن هم از این کلمه آمده به معنی کمر یکدیگر را گرفتن . البته واژه کستی هم در طی زمان تبدیل به کشتی شده است و امروزه برای نامیدن این ورزش که زورگری و زور آزمایی است به کار میرود . تاریخ پهلوانی ایران سرشار از نامهای آشنایی است که قدرت بدنی و نیروی خود را در راه مبارزه با بی عدالتی و دفاع از مظلومان بکار برده اند . از پهلوانان قدیم پوریای ولی – عبدالرزاق – مفرد قلندر – فیله همدانی – شمس محمد – محمد مالانی و یوسف ساوی شهرت و محبوبیت بیشتر دارند و از پهلوانان دوره معاصر میتوان به نامهای مشهوری همچون ابراهیم یزدی – اکبر خراسانی – حاج محمد صادق بلور فروش و حاج سید حسن رزاز اشاره کرد . کشتی های محلی در ایران در نقاط مختلف ایران متناسب با شرایط آب و هوایی و آداب و رسوم مردم کشتی های مختلف و متنوعی رواج دارد که مشهورترین آنها عبارتند از : کشتی پهلوانی ( در زور خانه ها ) – کشتی باچوخه ( سراسر استان خراسان ) – کشتی لوچو ( روستاهای مازندران ) – کشتی گیله مردی ( استان گیلان )– کشتی زوران پاتوله ( کردستان )– کشتی جنگ یا زوران ( الیگودرز و روستاهای آن ) – کشتی بغل به بغل ( روستاهای قزوین ) – کشتی آشیرما ( آذربایجان شرقی و روستاهای اطراف خوی )– کشتی گرش ( مناطق ترکمن نشین )– کشتی عربی ( ایلات و عشایر خوزستان ) – کشتی کمر بندی ( اصفهان و روستاهای فریدن )– کشتی لشکر کشی ( استان یزد ) – کشتی گچ گردان ( سیستان و بلوچستان به ویژه در روستاهای زابل ) – کشتی دسته بغل ( استان فارس به ویژه منطقه ارسنجان ) و دیگر انواع کشتی در میان ایلها و عشایر و مناطق روستایی ایران . موقعیت کشورها در مسابقات جهانی و بازیهای المپیک هر بار حدود 500 کشتی گیر قوی هیکل و زورمند از سراسر دنیا قدم به میدان مسابقه می گذارند که در آن میان کشورهای شوروی – آمریکا – آلمان – بلغارستان و ایران از قدرتهای برتر کشتی جهان به شمار می روند .
معروفترین کشتی گیران جهان جورج هاکن اشمیدت معروف به شیر روسی . این پهلوان به مدت 10 سال ( از سال 1898 تا سال 1908 ) از هیچ حریفی شکست نخورد . در سال 1968 در سن 91 سالگی در گذشت . یاشار دوغو کشتی گیر معروف ترکیه و فاتح مدال طلای المپیک 1948 ( در وزن 73 کیلو ) و قهرمان جهان در سال 1951 . تدیا شویلی ( شوروی ) ازبهترین کشتی گیران جهان در دهه 1970 که در وزنهای 82 و 90 کیلوگرم کشتی می گرفت . او در فاصله سالهای 76 – 1971 تعداد 6 مدال طلا از بازیهای المپیک و مسابقات قهرمانی جهان به گردن آویخت . حمید کاپلان ( ترکیه ) کشتی گیر سنگین وزن و قهرمان المپیک 1956 و قهرمان جهان در سال 1958 . الکساندر مدوید ( شوروی ) برنده مدال طلا در المپیک های 1964 – 1968 – 1972 و قهرمان دنیا در سالهای 1962 – 1963 – 1967 – 1969 – 1970 و 1971 . افتخارات و پیروزمندیهای او در تاریخ کشتی جهان بی نظیر است . واتانابه ( ژاپن ) تنها کشتی گیر بدون شکست جهان و قهرمان المپیک و دنیا در سالهای 1964 – 1962 . او در طی سالهای ورزش خود 186 کشتی در میدانهای ملی و بین المللی گرفت و در هیچ یک از آنها مغلوب نشد . کشتی ایران ورزش کشتی در ایران طرفداران بسیار زیاد دارد و ورزش ملی ما محسوب می شود .
این ورزش از قدیم در زورخانه ها رواج داشته است ولی مسابقات کشتی زورخانه ای رفته رفته به خارج از گود زورخانه منتقل شده و به صورت آزاد و فرنگی گسترش یافته است . ایران از سال 1948 ( المپیک لندن ) قدم به صحنه های بین المللی نهاد و به عنوان یک قدرت قابل حساب و درجه اول مطرح شد . درخشانترین پیروزی ایران 2 بار کسب مقام قهرمانی جهان در سالهای 1961 ( یوکوهاما ژاپن ) و 1965 ( منچستر انگلستان ) بوده است . ضمن آنکه در قاره آسیا هم کشتی ایران همواره درخشش داشته و اغلب به مقام قهرمانی دست یافته است . مشهورترین کشتی گیران ایران از میان پهلوانان و کشتی گیران آزاد و فرنگی ایران که در مسابقات قهرمانی جهان و بازیهای المپیک مدال گرفته اند میتوان به این نامهای آشنا اشاره کرد : جهان پهلوان غلامرضا تختی – عباس زندی – حبیبی – سیف پور – محمد علی صنعتکاران – منصور مهدی زاده – عبدالله موحد – ابراهیم جوادی – شمس الدین سید عباسی – محسن فرح وشی – منصور برزگر – محمد رضا نوایی – رمضان خدر – رضا سوخته سرایی – محمد حسین محبی – مجید ترکان – عسکری محمدیان – علیرضا سلیمانی – برادران خادم و ... کشتی در ایران تاریخچه ای طولانی دارد و گویند کلمه " کشتی از کشتن " گرفته شده است و تا قرن ششم هجری یکی از فنون جنگ بود. از این تاریخ به تدریج به صورت ورزش ملی درآمد درباره کشتی میدانی و پهلوانی خواجه رشیدالدین فضل الله صاحب کتاب نفیس جامع التواریخ شرح مفصلی نوشته و جریان مسابقه فیله همدانی کشتی گیر ایرانی با اورغانه بوکه پهلوان تاتار را به رشته تحریر در آورده. در این مسابقه فیله همدانی با فن ویژه ای پهلوان تاتار را در حضور اوکتای قاآن مغلوب کرد و خلعت گرفت. از پهلوانان معروف دیگر پوریای ولی پهلوان عارف و شاعر پیشه قرن هشتم هجری و عبدالرزاق بیهقی و پهلوان علی معروف به ابومسلم معاصرین سلطان ابوسعید بهادر هستند که عبدالرزاق بیهقی برای اولین بار عنوان جهان پهلوان گرفت. پهلوان یوسف ساوه ای از کشتی گیران بی نظیر قرن نهم هجری است که برای ترویج و تعمیم کشتی تا هندوستان رفت و زورخانه ای در آنجا تأسیس کرد. پهلوانان دیگر ایران محمد ابوسعید و محمد مالانی هستند. از دوران همین دو پهلوان است که مقرر شد تا کشتی گیر پشت حریف را به زمین نرساند پیروز به حساب نیاید. محمد مالانی آنچنان پهلوانی بود که با فیل نبرد کرد و آن حیوان عظیم الجثه را مغلوب ساخت. کشتی گیر نامدار دیگر ایران پهلوان درویش است که در عین حال از طلاب علوم و اهل درس به حساب می آمد.
پهلوان بیک قمری و پهلوان ندافی اصفهانی از پهلوانان نامدار عصر صفویه بودند. در عصر زندیه پهلوانان غالباً از اهل اصفهان بودند، مانند پهلوان کبیر اصفهانی و پهلوان لندره دوز. (لندره جامعه پشمین را گویند) مهمترین پهلوانان و کشتی گیران ایران در یک قرن اخیر عبارتند از: پهلوان ابراهیم یزدی، پهلوان اکبر خراسانی، پهلوان حاج محمد صادق بلور فروش و آقا سید حسن رزاز. پهلوان یزدی بزرگ 150 کیلوگرم وزن داشت و پهلوان حاج محمد صادق بلور فروش تا آخر عمر مغلوب نشد. پهلوانان دیگر عبارت بودند از : پهلوان عسگر یزدی، پهلوان حاج محمد بدافت، پهلوان حاج نایب رضاقلی، پهلوان اکبر گلزار کرمانشاهی، پهلوان سید هاشم خاتم زاده، ابوالقاسم قمی، اصغر نجار، میرزا باقر دراندرونی، علی میرزا همدانی، مهدی خان سیف الملک، حاج سید تقی قمی و صادق. انتخاب پهلوانان پایتخت در زمان ناصرالدین شاه قاجار در حضور پادشاه و عده کثیری از رجال آن عصر صورت میگرفت.
